Της Μπέττυς Κυριακίδου
Kiriakidoub@makthes.gr
Φανταστείτε μια κοινωνία που λειτουργεί με εναλλακτικό ή άυλο νόμισμα. Διαθέτει μια τοπικοποιημένη οικονομία, που στηρίζει την τοπική αγορά και καταναλώνει τοπικά προϊόντα, ενώ προμηθεύεται τα τρόφιμά της κατευθείαν από τους παραγωγούς.
Τα μέλη της δουλεύουν 20 ώρες την εβδομάδα αντί 40, διαθέτοντας τον ελεύθερο χρόνο τους για την ανάπτυξη των κοινωνικών τους σχέσεων και την επαφή με το περιβάλλον. Μια κοινωνία που ζει με λιγότερα υλικά αγαθά, εστιάζοντας σε αξίες όπως[...] η περιβαλλοντική ευαισθησία, η συντροφικότητα, η απλότητα και η ισότητα.
Σας φαίνεται ουτοπία; Κι όμως όχι, λένε οι οπαδοί της αποανάπτυξης, καθώς σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου υπάρχουν κοινωνίες που λειτουργούν με τις παραπάνω δομές, ενώ και στην Ελλάδα αρχίζουν δειλά δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους κινήματα, ομάδες και πρωτοβουλίες που “απαντούν” στην οικονομική κρίση κάνοντας πράξη τις αρχές της αποανάπτυξης.
Τι είναι όμως η αποανάπτυξη; Ο έλληνας καθηγητής Οικολογικής Οικονομίας και Πολιτικής Οικολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελόνης και μέλος της επιστημονικής ομάδας που μελετά τις αρχές της αποανάπτυξης, Γιώργος Καλλής, μιλά στη “ΜτΚ”.
Τι εννοούμε με τον όρο αποανάπτυξη;
Είναι η πρόταση ότι μπορούμε να οργανώσουμε μια κοινωνία στην οποία να ζούμε καλύτερα με λιγότερα υλικά αγαθά. Μια κοινωνία που δεν θα είναι αναγκασμένη να μεγαλώνει διαρκώς μόνο και μόνο για να επιβιώνει. Μια κοινωνία όπου οι αξίες της απλότητας, της ισότητας, της συντροφικότητας και της επάρκειας θα αντικαταστήσουν τις ακόρεστες αξίες του πλουτισμού και της οικονομικής αποτελεσματικότητας.
Έχετε κατά καιρούς δηλώσει ότι η λύση για το αδιέξοδο που βιώνει σήμερα η χώρα μας δεν είναι οι ανοδικοί ρυθμοί ανάπτυξης, αλλά η εθελούσια αποανάπτυξη.
Η Ελλάδα βρίσκεται εκεί που βρίσκεται λόγω της μανίας της πολιτικής ελίτ, δεξιάς και αριστερής, για ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος. Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο εξαιτίας της μανίας μας για γέφυρες, λιμάνια, δρόμους, αεροδρόμια και στάδια. Και το μέλλον είναι δυσοίωνο γιατί δεν μαθαίνουμε από τα λάθη. Θέλουμε κι άλλο από τα ίδια, φαστ-τρακ ανάπτυξη και ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και “ανάπτυξης”. Απαιτείται αλλαγή ρότας και η διαμόρφωση ενός δικού μας, ελληνικού προτύπου ευημερίας, βασισμένο σε μεσογειακές αξίες, όπως η απλότητα, η επάρκεια και η συντροφικότητα.
Ποιες αλλαγές απαιτούνται για να μπούμε στον δρόμο της αποανάπτυξης;
Ο δρόμος της αποανάπτυξης είναι η ταυτόχρονη και συνδυασμένη πολιτική, πολιτισμική και προσωπική/αξιακή αλλαγή. Πολιτικά απαιτείται αλλαγή βασικών θεσμών του καπιταλιστικού συστήματος, όπως το χρηματοπιστωτικό σύμπλεγμα, το οποίο επιτάσσει τη διαρκή αύξηση του ΑΕΠ, ή αλλιώς απειλεί με κοινωνική κατάρρευση. Πολιτισμικά απαιτείται η επανανάδειξη παραδοσιακών αλλά επίκαιρων αξιών, όπως η απλότητα, η αυτάρκεια και η αλληλεγγύη, αξίες τις οποίες έχει “καταπιεί” το καπιταλιστικό σύστημα και τις έχει αντικαταστήσει με την ανταγωνιστικότητα και την υπόσχεση του υλικού πλούτου. Προσωπικά, απαιτούνται από τον καθένα από εμάς μικρές και εφικτές αλλαγές της καθημερινότητας: επένδυση στις σχέσεις και όχι στην κατανάλωση, συμμετοχή στις συλλογικότητες που αναδύονται έξω από την οικονομία της αγοράς και, τέλος, συμμετοχή στα κοινά και πολιτική κινητοποίηση και διεκδίκηση του δικαιώματος για κοινωνική αλλαγή.
Υπάρχουν σήμερα κοινωνίες που λειτουργούν με μη καπιταλιστικά μοντέλα και εφαρμόζουν τις αρχές της αποανάπτυξης;
Ναι, σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Για παράδειγμα στην Καταλονία υπάρχουν κοινωνίες στις οποίες λειτουργούν δομές όπως αγρο-οικολογικοί συνεταιρισμοί παραγωγών και καταναλωτών, συλλογική στέγαση, συστήματα άμεσης ανταλλαγής και εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, εναλλακτικά νομίσματα. Αλλά δεν συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο στην Καταλονία: στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Αργεντινή και την Κολομβία, παντού υπάρχουν παρόμοιες πρωτοβουλίες, οι οποίες αναπτύσσονται στο πλαίσιο της κρίσης και απαντούν στην αποτυχία της οικονομίας της αγοράς να καλύψει βασικές ανθρώπινες ανάγκες, όχι μόνο υλικές αλλά και κοινωνικές, όπως η ανάγκη για συντροφικότητα και αλληλοϋποστήριξη.
Και στην Ελλάδα έχουμε παρόμοιες πρωτοβουλίες, όπως το Δίκτυο “Σπόρος”, η οικοκοινότητα στο Πήλιο κλπ. Δεν είναι κάτι καινούργιο όλο αυτό. Η άμεση συναλλαγή και η ανταλλαγή υπηρεσιών έξω από τη χρηματιστική οικονομία της αγοράς είναι μέρος της παράδοσής μας και της κουλτούρας μας ως Ελλήνων. Δεν πρέπει να μπλέκουμε την παραδοσιακή οικονομία της αλληλεγγύης, που συνεχίζει έστω και εξασθενισμένη να λειτουργεί στην ελληνική περιφέρεια, με τη “μαύρη” οικονομία.
Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα αποφασίζει να στραφεί στην αποανάπτυξη, προκειμένου να δώσει λύση στα προβλήματά της. Τι θα γίνει με το χρέος και τα ελλείμματα;
Μα δεν μπορούμε να ζητούμε διαρκώς από την οικονομία να αυξάνεται για να ξεπληρώνουμε τόκους του παρελθόντος βάσει δανείων που προϋπέθεταν ότι η οικονομία θα αυξάνεται! Η οικονομία δεν είναι δυνατόν να αυξάνεται επ’ αόριστον σε έναν πλανήτη με φυσικά όρια. Μπορούμε να παίρνουμε ό,τι δάνεια θέλουμε από το μέλλον και να βάζουμε ό,τι επιτόκια θέλουμε, αυτό δεν σημαίνει ότι ο πλανήτης θα υπακούσει στις φαντασίες μας.
Επί του συγκεκριμένου τώρα: απαιτείται συντονισμένη δράση μεταξύ των χωρών που βρίσκονται σε δύσκολη θέση για στάση πληρωμής και εντέλει εξάλειψη του χρέους. Οι ιδιώτες αγοραστές των ομολόγων έπαιξαν και έχασαν. Πίστευαν ότι η οικονομία θα αναπτύσσεται για πάντα. Υπάρχει το παράδειγμα της Αργεντινής, όπου η στάση της πληρωμής έσωσε την οικονομία της χώρας. Σίγουρα πάντως η Ελλάδα δεν μπορεί να προχωρήσει μόνη της εντός της ΕΕ, απαιτείται συνεργασία με άλλες χώρες.
Θα μπορούσατε να περιγράψετε τη δομή και λειτουργία μιας κοινωνίας που λειτουργεί με βάση τις αρχές της αποανάπτυξης;
Καταρχάς μια κοινωνία αποανάπτυξης επαναπροσδιορίζει το θέμα της απασχόλησης. Ενώ η παραγωγικότητα στη Δύση διαρκώς βελτιώνεται τα τελευταία χρόνια λόγω της τεχνολογικής προόδου, το παράδοξο είναι ότι μας ζητούν να εργαζόμαστε όλο και περισσότερο, π.χ. με αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης. Τα κέρδη από την παραγωγικότητα κατευθύνονται στο κεφάλαιο και επανεπενδύονται σε περαιτέρω ανάπτυξη. Εμείς προτείνουμε τα κέρδη της παραγωγικότητας να πάνε στην απελευθέρωση του χρόνου μας. Όπως κάποτε πήγαμε από τις δώδεκα ώρες εργασίας στις οκτώ, και από τις έξι ημέρες στις πέντε, έτσι και τώρα μπορούμε να πάμε από το 48ωρο στις 21 ώρες απασχόλησης εβδομαδιαίως. Η τεχνολογική πρόοδος μας δίνει την πολυτέλεια να δουλέψουμε λιγότερο και να ασχοληθούμε με “αντιπαραγωγικές”, για το κεφάλαιο, δραστηριότητες: την οικογένειά μας, τους φίλους μας, την αυλή μας. Το New Economics Foundation στη Βρετανία, ένα αρκετά σημαντικό think tank με απήχηση στην αγγλική πολιτική και κοινή γνώμη, έχει ξεκινήσει μια καμπάνια για 21 ώρες μισθωτής εργασίας την εβδομάδα.
Σε αυτή τη λογική, μαζί με την πρόταση για μείωση του χρόνου εργασίας υπάρχει και η πρόταση του βασικού εισοδήματος καθώς και μελέτες για το πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί. Πρόκειται για ένα βασικό ελάχιστο εισόδημα, το οποίο θα πληρώνει το κράτος ανεξαιρέτως για όλους τους πολίτες και θα τους εξασφαλίζει τουλάχιστον τα προς το ζην.
Επίσης, σημαντικό τμήμα των συναλλαγών σε μια κοινωνία αποανάπτυξης πραγματοποιείται χωρίς χρήματα ή με εναλλακτικά -περιφερειακά ή τοπικά- νομίσματα που λειτουργούν συμπληρωματικά του επίσημου νομίσματος, συμβάλλοντας στη διατήρηση του πλούτου σε τοπικό επίπεδο.
Τα εναλλακτικά νομίσματα μπορούν να αποτελέσουν δικλείδα ασφαλείας σε περίπτωση κατάρρευσης της κεντρικής οικονομίας.
Στο μεταξύ, η έννοια των αχρήματων συναλλαγών και της άμεσης αλληλέγγυας οικονομίας ήταν κάτι οικείο για την ελληνική πραγματικότητα μέχρι πριν μερικά χρόνια. Απομακρυνόμενοι από αυτό και εξαρτώμενοι από την οικονομία χρήματος είμαστε πλέον πιο ευάλωτοι. Ωστόσο, υπάρχει η συλλογική μνήμη και μπορούμε να της δώσουμε νέα μορφή.
Επίσης, η αυτοοργάνωση παραγωγών-καταναλωτών, η συστέγαση οικογενειών, αλλά και η λειτουργία των ethical banks, που χρηματοδοτούν με χαμηλά επιτόκια μόνο κοινωνικά ή οικολογικά project, είναι ορισμένα παραδείγματα δομών που λειτουργούν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, στο πλαίσιο της αποανάπτυξης.
Τέλος, μια κοινωνία αποανάπτυξης θέτει στο τραπεζικό της σύστημα αυστηρά όρια αναφορικά με τις χορηγήσεις, οι οποίες δεν μπορεί να υπερβαίνουν κατά πολύ τις αποταμιεύσεις.
Οι βασικές αρχές της αποανάπτυξης
1. Η διαρκής οικονομική ανάπτυξη είναι αδύνατη σε έναν πλανήτη με πεπερασμένα όρια.
2. Η ιδεολογία της ανάπτυξης αποτελεί θεμέλιο του δυτικού φαντασιακού και βάση του πολιτιστικού του αποικιοκρατισμού, που οδηγεί στην εξαφάνιση εναλλακτικών αξιακών μοντέλων.
3. Μπορούμε να δημιουργήσουμε μια εναλλακτική, οικοσοσιαλιστική κοινωνία, η οποία να ζει καλύτερα με λιγότερα υλικά και περισσότερα κοινωνικά αγαθά.
Αποανάπτυξη και στην Ελλάδα: Οι Έλληνες οργανώνονται
Αποανάπτυξη, τοπικοποίηση, εναλλακτικά μοντέλα εμπορίου, άυλα νομίσματα: έννοιες που αρχίζουν και γίνονται οικείες για την ελληνική πραγματικότητα, καθώς ολοένα και περισσότεροι Έλληνες ευαισθητοποιούνται γύρω από αυτά τα θέματα και αποφασίζουν, εν μέσω οικονομικής κρίσης, να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη.
Ο Οβολός της Πάτρας, με πανελλαδική εμβέλεια, και το ΤΕΝ (Τοπικό Εναλλακτικό Νόμισμα) που λειτουργεί εντός των ορίων του νομού Μαγνησίας αποτελούν δύο παραδείγματα άυλων νομισμάτων που επιχειρούν να εφαρμόσουν έναν εναλλακτικό τρόπο ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων.
Όπως αναφέρει στη “Μ” ο Σπύρος Γουδέβενος, μέλος του σωματείου “Οβολός Κοινωνικό Νόμισμα”, η φιλοσοφία του εγχειρήματος του οβολού βασίζεται στην ιδέα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών μεταξύ ατόμων χωρίς τη χρήση ευρώ και έρχεται να δώσει την ελληνική απάντηση στη χρηματοοικονομική κρίση!
Με το ανταλλάξιμο κοινωνικό νόμισμα κάθε πολίτης και κάθε επιχείρηση θα μπορεί να παρέχει υπηρεσίες, να εμπορεύεται, να πουλά και να αγοράζει προϊόντα και υπηρεσίες χωρίς την ανάγκη χρήσης του ευρώ.
Σκοπός του οβολού είναι να δημιουργήσει ένα υγιές και αυτοδύναμο σύνολο που θα μπορεί να πραγματοποιεί οικονομικές συναλλαγές μεταξύ των μελών του, χωρίς να επηρεάζεται από τις επιβαρύνσεις του ευρώ.
Σύμφωνα με τον κ. Γουδέβενο, ένας οβολός αντιστοιχεί με ένα ευρώ, προκειμένου να διατηρηθεί μία ισορροπία μεταξύ των συναλλασσομένων και να προσδιορίζουν τα μέλη τις τιμές των υπηρεσιών ή προϊόντων που παρέχουν, σύμφωνα με την ισχύουσα αγοραστική τους δύναμη.
Επίσης η χρήση του “νομίσματος” είναι αναγκαία για την ελεύθερη συναλλαγή, χωρίς να υποχρεώνει δύο χρήστες να ανταλλάσσουν αποκλειστικά προϊόντα ή υπηρεσίες μεταξύ τους. Χρεώνονται και πιστώνονται οβολούς, με τους οποίους μπορούν να συναλλάσσονται με τρίτους χωρίς περιορισμούς.
Στον περίπου έναν χρόνο που λειτουργεί ο οβολός έχουν πραγματοποιηθεί 86 συναλλαγές, ενώ συμμετείχαν 156 χρήστες. Οι συναλλασσόμενοι είναι είτε ιδιώτες είτε επαγγελματίες και επιχειρήσεις. Μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του οβολού προσφέρθηκαν και “αγοράστηκαν” επιτραπέζιοι και φορητοί υπολογιστές, μεταχειρισμένα κινητά τηλέφωνα, τραπεζαρία σαλονιού, καρέκλες κουζίνας, οικοσυσκευές, ιδιαίτερα μαθήματα αγγλικών, μαθήματα πληροφορικής, παροχή ιατρικών υπηρεσιών, φυσιοθεραπείες, νομικές υπηρεσίες, λογιστικές υπηρεσίες κλπ.
Ο οβολός αφορά σε όλους τους Έλληνες, αφού η πλατφόρμα συναλλαγών λειτουργεί στο διαδίκτυο (www.ovolos.gr), χωρίς άλλους περιορισμούς.
Οικοκοινότητες στο Πήλιο
Βασική αρχή για την αποανάπτυξη και πρώτο βήμα είναι η τοπικοποίηση, λέει ο πρώην εκπαιδευτικός και νυν οικογεωργός Γιώργος Κολέμπας, συγγραφέας του βιβλίου “Τοπικοποίηση”.
Όπως αναφέρει, τοπικοποίηση είναι η στρατηγική με την οποία θα απαντήσουμε στην “υπαρκτή” παγκοσμιοποίηση και θα επιδιώξουμε τη στροφή σε μια αποκεντρωμένη, επανατοπικοποιημένη, αυτοδιαχειριζόμενη, οικολογική κοινωνία της ισοκατανομής, που θα έχει ως κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα και τον δήμο και θα στηρίζεται στην ομοσπονδιοποίηση δήμων-περιφερειών-εθνών.
Σύμφωνα με τον ίδιο, περίπου 50 οικογένειες ζουν σε οικοκοινότητες σε διάφορα χωριά του Πηλίου, προωθώντας την οικογεωργία, καταναλώνοντας τοπικά προϊόντα και βιώνοντας μια άμεση δημοκρατία. Οι οικογένειες αυτές αλληλοϋποστηρίζονται, λειτουργώντας βάσει ενός νέου μοντέλου οικογένειας που μοιάζει με τη διευρυμένη οικογένεια, όπου τον ρόλο των συγγενών τον παίζουν οι φίλοι. Οι κοινότητες αυτές αυτοοργανώνονται σε δίκτυα οικοπαραγωγών-οικοκαταναλωτών, με στόχο να διατίθενται απευθείας τα προϊόντα που παράγονται στον τελικό καταναλωτή.
Όπως λέει ο κ. Κολέμπας, ο οποίος είναι μέλος μιας τέτοιας οικοκοινότητας που βρίσκεται στον Άγιο Βλάσιο Πηλίου, εδώ και ένα μήνα στον νομό Μαγνησίας ξεκίνησε τη λειτουργία του το ΤΕΝ (Τοπικό Εναλλακτικό Νόμισμα), που λειτουργεί όπως περίπου ο οβολός. Έχει 300 μέλη μέχρι σήμερα και δίνει πραγματική διέξοδο σε όσους δεν διαθέτουν υψηλά εισοδήματα.
Τι είναι ο Σπόρος
Ο προμηθευτικός συνεταιρισμός μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα “Σπόρος” πιστεύει σε ένα διαφορετικό, εναλλακτικό μοντέλο εμπορίου, που στη θέση του κέρδους βάζει ένα πλήθος στόχων: την αυτονομία και την αξιοπρεπή διαβίωση του παραγωγού, τη βιωσιμότητα της δομής διακίνησης, τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, την ποιότητα και την προσιτή τιμή για τον χρήστη. Τα μέλη του δημιούργησαν ένα δίκτυο εναλλακτικού εμπορίου βασισμένου σε διαφορετικές, όσο γίνεται ανταγωνιστικές και ανεξάρτητες από τις υπάρχουσες δομές.
Καφές από τις ζαπατίστικες κοοπερατίβες της Τσιάπας του Μεξικού, κακάο από την κοοπερατίβα El Ceibo της Βολιβίας, μάτε από το Κίνημα των Χωρίς Γη (MST) της Βραζιλίας και μαύρο τσάι από το κίνημα των Adivasi της Ινδίας είναι μερικά μόνο από τα προϊόντα που προμηθεύει μέσω του κέντρου διακίνησης που διαθέτει.
Τέλος, στις… αποαναπτυξιακές πρωτοβουλίες εντάσσεται και η κίνηση τρικαλινών πολιτών για την αποανάπτυξη και την άμεση δημοκρατία “Από Κοινού”.
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Μακεδονία (19/06)
